Дар замони муосир, ки ҷаҳон бо таҳдидҳои гуногуни геосиёсӣ, аз қабили низоъҳои мусаллаҳона, терроризм ва тағйирёбии иқлим рӯ ба рӯ аст, нақши шахсиятҳои сиёсӣ дар таҳкими сулҳи байналмилалӣ аз нуқтаи назари ҳуқуқи байналмилалӣ аҳаммияти хоса дорад. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун меъмори сулҳи ҷаҳонӣ шинохта шудааст, ки ин унвон аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид ва дигар ташкилотҳои байналмилалӣ тасдиқ гардидааст.
Аз дидгоҳи ҳуқуқӣ, ин саҳм дар доираи принсипҳои Оинномаи Созмони Милали Муттаҳид (моддаҳои 1 ва 2), ки сулҳ ва ҳамкориро ҳамчун ҳадафҳои асосӣ муайян мекунанд, таҳлил мешавад.
Ба андешаи мо саҳми Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо корнамоиҳояшон дар се самти асосӣ – сулҳи дохилӣ, ташаббусҳои байналмилалӣ ва мубориза бо терроризм – далели эътирофи Пешво ҳамчун меъмори сулҳи ҷаҳонӣ мебошад. Ин таҳлил нишон медиҳад, ки саҳми Пешво на танҳо миллӣ, балки ҷаҳонӣ аст ва ба рушди ҳуқуқи байналмилалӣ мусоидат менамояд.
Якум. Саҳми ҳуқуқӣ дар таҳкими сулҳи дохилӣ ва барқарорсозии ҳуқуқи инсон
Ҷанги шаҳрвандии солҳои 1992–1997 дар Тоҷикистон, ки боиси марги зиёда аз 150 ҳазор нафар ва вайроншавии инфрасохтори кишвар гардид, дар Конвенсияҳои Женева (1949) ва Протоколҳои иловагӣ (1977) ҳамчун вайронкунии ҳуқуқи байналмилалии башардӯстона тавсиф мешавад.
Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун роҳбари сиёсӣ, бо роҳбарии музокироти сулҳ дар Москва (1997) Созишномаи умумии сулҳро ба имзо расониданд, ки ин ҳуҷҷат аз ҷиҳати ҳуқуқӣ принсипҳои адолати гузаришӣ (transitional justice)-ро, мувофиқи қатъномаи Шӯрои Амнияти СММ № 1674 (2006), амалӣ намуд.
Дар ин раванд, Кумиссияи оштӣ таъсис ёфт, ки ҳуқуқҳои ақаллиятҳои миллӣ ва сиёсиро барқарор кард. Ин ба моддаи 27-и Паймони байналмилалӣ оид ба ҳуқуқҳои шаҳрвандӣ ва сиёсӣ (1966) мувофиқат мекунад.
Таҳлили ҳуқуқӣ нишон медиҳад, ки ин таҷриба на танҳо сулҳи дохилиро таъмин кард, балки ба як модели муваффақ барои дигар кишварҳои пасошӯравӣ табдил ёфт.
Дуюм. Ташаббусҳои байналмилалӣ барои сулҳи ҷаҳонӣ ва рушди устувор
Об ҳамчун манбаи ҳаётан муҳим, дар ҳуқуқи байналмилалӣ мувофиқи Конвенсияи СММ оид ба ҳуқуқи ғайринавигационии истифодаи роҳҳои обии байналмилалӣ (1997) ва Ҳадафҳои рушди устувор (ҲРУ, №6) танзим мешавад.
Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо пешниҳоди Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор» (2018–2028), ки бо қатъномаи А/RES/71/222 қабул шуд, саҳми беназир гузоштанд.
Ин ташаббус ҳуқуқи дастрасӣ ба оби тозаро (right to water) мувофиқи қатъномаи А/64/292 (2010) таҳким дода, барои ҳалли низоъҳои обӣ дар Осиёи Марказӣ (масалан, дар ҳавзаи Амударё) механизмҳои ҳуқуқӣ пешниҳод намуд.
Форумҳои байналмилалии Душанбе (2018, 2023) зиёда аз 50 кишварро гирди ҳам оварда, ба принсипи ҳамкории байналмилалӣ дар Конвенсияи Ҳелсинки (1992) ҷавобгӯ мебошанд.
Сеюм. Нақши Пешво дар мубориза бо терроризм ва экстремизм
Терроризм мувофиқи қатъномаҳои Шӯрои Амнияти СММ № 1373 (2001) ва № 2178 (2014) ҳамчун ҷинояти байналмилалӣ эътироф шудааст.
Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ин самт иқдомҳои муҳим анҷом доданд:
таъсиси Маркази минтақавии мубориза бо терроризм дар Душанбе (СҲШ),
қабули Стратегияи миллии муқовимат ба экстремизм ва терроризм (2016–2020, 2021–2025),
татбиқи барномаҳои деррадикализатсия, ки зиёда аз 1000 шаҳрвандро аз гурӯҳҳои террористӣ ба ҷомеа баргардонд.
Ин иқдомҳо ба Конвенсияи СММ зидди терроризм (1999) мутобиқ буда, таҷрибаи Тоҷикистонро ба модели муваффақи байналмилалӣ табдил додаанд.
Саҳми Пешво дар ташаккули ҳуқуқи байналмилалӣ
Дар ҳуқуқи байналмилалӣ саҳми шахсиятҳо аксаран ба категорияи “soft law” дохил мешавад, ки ба ташаккули меъёрҳо, стратегияҳо ва равандҳои ҷаҳонӣ таъсир мерасонанд.
Ташаббуси навбатии Пешвои миллат оид ба «Даҳсолаи таҳкими сулҳ барои наслҳои оянда» ба моддаи 55-и Оинномаи СММ мутобиқат мекунад ва ҷараёни ташаккули ҳуқуқи байналмилалиро ғанӣ месозад.
Саҳми Пешво бо фаъолияти Нелсон Мандела дар Африқои Ҷанубӣ муқоиса мешавад, аммо дар фазои Осиёи Марказӣ бетаъриф нодир мебошад.
Чорабиниҳои илмӣ ва фарҳангӣ ба ифтихори Рӯзи Президент
Имрӯзҳо дар саросари кишвар ба ифтихори Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон чорабиниҳои мухталиф баргузор мегарданд, ки аз эҳтирому миннати мардум ба Пешвои миллат шаҳодат медиҳанд.
Санаи 15-уми ноябри соли 2025 дар факултети ҳуқуқшиносии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон ҳамоиши илмӣ-назариявӣ таҳти унвони
«Иҷлосияи XVI Шурои Олӣ ва нақши Президент дар бунёди давлатдории миллӣ»
доир гардид, ки дар он олимону мутахассисон масъалаҳои таҳкими давлатдории миллӣ ва аҳаммияти ниҳоди президентиро баррасӣ намуданд.
Ин гуна чорабиниҳо дар баланд бардоштани ҳувияти миллӣ ва тарбияи ватандӯстии шаҳрвандон нақши муҳим доранд.
Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муборак бошад, ҳамватанони азиз!
САЛОМОВ ИСРОИЛ номзади илмҳои ҳуқуқшиносӣ, дотсенти кафедраи ҳуқуқи байналмилалии факултети ҳуқуқшиносии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон