Асосгузори сулҳу вадати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар баромади худ баён намуда буданд, ки «Тавсеаву рушд ва густариши муносиботи дарозмуддату босуботи Тоҷикистон бо шарики асосии стратегии мо – Федератсияи Русия низ аз ҳадафҳои асосии мост. Робитаҳои Тоҷикистон ва Русия ба принсипҳои эътимоду боварӣ, ҳусни тафоҳум ва шарики озмудашуда асос ёфтааст. Чунин сатҳи робитаҳои давлатӣ пеш аз ҳама натиҷаи муколама ва машваратҳои доимии роҳбарони сиёсии ҳар ду мамлакат аст.
Муносибатҳои байналмилалӣ миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Федератсияи Россия намунаи равшани шарикии стратегӣ аст, ки асоси онро санадҳои ҳуқуқӣ ва шартномаҳои дуҷониба ташкил медиҳанд. Аз замони барқароршавии муносибатҳои дипломатӣ дар соли 1992 то имрӯз, ин ду кишвар зиёда аз 320 шартномаи байнидавлатӣ, байниҳукуматӣ ва байниидоравӣ ба имзо расонидаанд, ки самтҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ, сиёсӣ, ҳарбӣ-техникӣ, фарҳангӣ ва гуманитариро фаро мегиранд.
Дар шароити мураккаби геополитикии ҷаҳонӣ, ки минтақаи Осиёи Марказӣ ҳамчун нуқтаи стратегии иқтисодӣ ва амниятӣ барои қувваҳои бузург аҳамияти афзоянда пайдо кардааст, сафарҳои давлатии сатҳи олии байнидавлатӣ нақши калидӣ дар таҳкими робитаҳои дуҷониба ва бисёрҷониба мебозанд. Сафари давлатии Президенти Федератсияи Русия Владимир Путин ба Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 8 то 10 октябри соли 2025 яке аз чунин рӯйдодҳои муҳим буд, ки на танҳо робитаҳои Тоҷикистону Русияро таҳким мебахшад, балки заминаи ҳамкории минтақавиро дар доираи формати Осиёи Марказӣ-Русия мустаҳкам мегардонад. Ин сафар дар доираи Ҳамоиши Осиёи Марказӣ-Русия ва Ҷаласаи Шӯрои сарони кишварҳои иштирокдори Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил (ИДМ) баргузор шуд ва бо имзои 16 санади дуҷониба ва қабули Эъломияи ҳамоиш бо натиҷаҳои конструктивӣ анҷом ёфт.
Президенти Русия Владимир Путин Тоҷикистонро “ҳампаймони боэътимод” номид ва ба афзоиши ҳаҷми гардиши молу маҳсулот ишора намуд. Дар рафти мулоқот масъалаҳои энергетика, саноат, сармоягузорӣ, нақлиёт, кишоварзӣ, иқтисоди рақамӣ, илму маориф ва амният мавриди баррасӣ қарор гирифт. Таҳлилҳо нишон дод, ки ин гуфтушунидҳо ба афзоиши тиҷорат (ки ҳоло ба 2 миллиард доллари ИМА наздик аст) ва татбиқи технологияҳои нав (аз ҷумла зеҳни сунъӣ) равона буданд.
Дар самти амниятӣ, ҳамоҳангии мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва хадамоти махсус барои мубориза бо терроризм, ифротгароӣ, қочоқи маводи мухаддир ва таҳдидҳои киберӣ таъкид гардид. Ин самтҳо, мувофиқи таҳлили минтақавӣ, барои Тоҷикистон ҳамчун кишвари марзии Афғонистон аҳамияти стратегӣ доранд ва Русияро ҳамчун шарики асосӣ дар ИДМ ва Созмони Шанхай таҳким мебахшанд.
Пас аз музокирот маросими имзои 16 санади дуҷониба баргузор шуд, ки бо Изҳороти муштараки сарони давлатҳо оғоз гардид. Ин изҳорот муносибатҳои шарики стратегӣ ва ҳампаймониро таъкид кард.
Санадҳои дигарро метавон ба категорияҳои зерин тақсим кард:
1. Тиҷорат ва иқтисод. Санадҳои имзошуда дар ин соҳаҳо Нақшаи чорабиниҳо оид ба афзоиши савдо барои солҳои 2025-2030, Созишномаи сармоягузорӣ оид ба ташкили кластери саноати сабук, Созишнома оид ба таъсиси Парки саноатии Тоҷикистон-Русия мебошанд. Ин санадҳо барои афзоиши ҳаҷми тиҷорати дуҷониба аз 1,5 миллиард доллари ИМА (2024) то 3-5 миллиард доллар то соли 2030 равона шудаанд. Таъсиси корхонаҳои муштарак дар соҳаҳои саноати коркард ва металлургия ба диверсификатсияи иқтисоди Тоҷикистон мусоидат мекунад. Мувофиқи таҳлилҳои иқтисодӣ, ин лоиҳаҳо метавонанд ба афзоиши ММД Тоҷикистон ба андозаи 2-3% дар даҳсолаи оянда кумак расонанд. Парки саноатӣ имкониятҳои нав барои ҷалби сармоягузории хориҷӣ ва тавлиди ҷойҳои корӣ (тахминан 5,000-10,000 ҷойи корӣ) фароҳам меорад.
2. Муҳоҷират ва тандурустӣ. Санадҳои имзошуда дар ин соҳаҳо Созишнома оид ба мақоми ҳуқуқии намояндагиҳои мақомоти корҳои дохилӣ ва муҳоҷират, Созишнома оид ба муоинаи тиббии шаҳрвандони Тоҷикистон барои фаъолияти меҳнатӣ дар Русия, Протокол оид ба ворид намудани тағйирот ба созишномаи муҳоҷирати меҳнатӣ. Ин санадҳо ба таҳкими ҳуқуқҳои беш аз 1 миллион муҳоҷири меҳнатии тоҷик дар Русия нигаронида шудаанд. Созишномаи муоинаи тиббӣ раванди қонунии муҳоҷиратро содда мегардонад, ки мушкилоти иҷтимоии муҳоҷиронро коҳиш медиҳад. Таҳлили демографӣ нишон медиҳад, ки ин тадбирҳо ба беҳбуди вазъи иҷтимоии аҳолӣ, махсусан дар деҳоти Тоҷикистон, мусоидат мекунанд. Инчунин, интиқоли маблағҳои муҳоҷирон (тахминан 30% ММД-и Тоҷикистон) устувортар мегардад.
3. Амният ва мудофиа. Санади имзошуда дар ин соҳа Созишнома миёни Гвардияи Миллии Тоҷикистон ва Хадамоти федералии қӯшунҳои Гвардияи миллии Русия. Ин созишнома ба таҳкими ҳамоҳангӣ дар мубориза бо таҳдидҳои фаромарзӣ, аз ҷумла терроризм, ифротгароӣ ва қочоқи маводи мухаддир, равона шудааст. Бо назардошти мавқеи ҷуғрофии Тоҷикистон ҳамчун кишвари марзии Афғонистон, ин ҳамкорӣ барои амнияти минтақавӣ аҳамияти стратегӣ дорад. Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки ҳамкории наздик бо Русия дар ин самт метавонад хатарҳои амниятиро то 20-30% дар минтақа коҳиш диҳад.
4. Нақлиёт ва иқтисоди рақамӣ. Санадҳои имзошуда дар ин соҳаҳо Харитаи роҳ оид ба ҳамкориҳои нақлиётӣ барои солҳои 2025-2030, Ёддошти тафоҳум оид ба истифодаи спектри радиобасомад ва муқовимат ба таҳдидҳои киберӣ. Харитаи роҳи нақлиётӣ ба рушди долонҳои нақлиётӣ, аз қабили коридори Шимоли-Ҷанубӣ, мусоидат мекунад, ки Тоҷикистонро ба як маркази транзитии минтақавӣ табдил медиҳад. Ёддошти тафоҳум дар бораи муқовимат ба таҳдидҳои киберӣ ва истифодаи спектри радиобасомад ба амнияти иттилоотӣ ва татбиқи технологияҳои рақамӣ (масалан, шабакаҳои 5G) кумак мерасонад. Таҳлил нишон медиҳад, ки ин тадбирҳо метавонанд устувории боркашониро 15-20% афзоиш диҳанд.
5. Илму маориф ва фарҳанг. Санадҳои имзошуда дар ин соҳаҳо Ёддошти тафоҳум оид ба таҳсилоти миёнаи касбӣ, Созишнома оид ба омодасозии кадрҳо миёни Агентии хизмати давлатӣ ва Академияи русии хоҷагии халқ. Ин санадҳо ба афзоиши квотаҳои таҳсилотӣ барои донишҷӯёни тоҷик (то 1000 бурсия), бунёди 5 мактаби русӣ ва Театри драмавии ба номи Маяковский дар Душанбе равона шудаанд. Таҳлили таълимӣ нишон медиҳад, ки ин тадбирҳо ба баланд бардоштани сифати таҳсилот ва омодасозии кадрҳои баландсифат дар соҳаҳои идораи давлатӣ, саноат ва фарҳанг мусоидат мекунанд. Инчунин, таъсиси мактабҳо ва театр ба густариши робитаҳои фарҳангӣ ва таҳкими дӯстии мардумони ду кишвар кумак мерасонад.
6. Тандурустӣ ва муҳити зист. Санадҳои имзошуда дар ин соҳаҳо Ёддоштҳо оид ба мубориза бо вабо ва назорати тандурустӣ, Харитаи роҳ оид ба безараргардонии партовгоҳи Деҳмой (бо иштироки Росатом). Ҳамкорӣ дар соҳаи эпидемиологӣ ба пешгирӣ аз бемориҳои сироятӣ, аз ҷумла вабо, мусоидат мекунад, ки барои Тоҷикистон бо назардошти иқлими минтақавӣ муҳим аст. Харитаи роҳи Деҳмой ба ҳалли мушкилоти экологии партовгоҳи радиатсионӣ равона шудааст, ки метавонад таъсири манфии муҳити зистро то 50% коҳиш диҳад. Ин лоиҳа инчунин ба ҷалби технологияҳои пешрафтаи Русия дар соҳаи экология мусоидат мекунад.
Қабули Эъломияи ҷамъбастӣ ва Нақшаи амалии муштарак барои 2025-2027, ки самтҳои афзалиятнокро (тиҷорат +20%, сармоягузорӣ дар энергетика) муайян мегардонад. Таҳлили минтақавӣ нишон медиҳад, ки ин ҳамоиш формати навро (Осиёи Марказӣ+Русия) мустаҳкам мегардонад, ки барои суботи Осиёи Марказӣ муҳим аст.
Сафари давлатии Президенти Русия ба Тоҷикистон натиҷаҳои муҳимро ба бор овард, ки дар натиҷаи қабули санади стратегӣ, таҳкими робитаҳои дуҷониба ва минтақавӣ ифода ёфта, заминаи устувор ба тиҷорат ва амният гузошт. Ин рӯйдодҳо тасдиқи онанд, ки Тоҷикистону Русия ҳамчун шарикони боэътимод дар шароити тағйирёбандаи ҷаҳонӣ фаъоланд. Пешгӯиҳо нишон медиҳанд, ки татбиқи санадҳо то 2030 метавонад ҳаҷми тиҷоратро бо маротиб афзоиш диҳад ва ба рушди иқтисодии Тоҷикистон, аз ҷумла саноати сабук ва рақамисозӣ мусоидат кунад. Дар оянда, таҳкими ин ҳамкорӣ ба сулҳу суботи минтақа ва ҳамгироии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Федератсия Русия хизмат хоҳад кард.
САЛОМОВ И.И. – н.и.ҳ., дотсенти кафедраи ҳуқуқи байналмилалии факултети ҳуқуқшиносии Донишгоҳи миллии Тоҷикиситон