13 марти соли 2025 сафари давлатии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Ҷумҳурии Қирғизистон сурат гирифт.
Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистонро Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон муҳтарам Садир Жапаров гарму самимӣ истиқбол гирифт. Дар ҷараёни сафар гуфтушунидҳои сарони давлатҳои Тоҷикистону Қирғизистон баргузор гардиданд ва аз рӯйи натиҷаҳои он 16 санади нави ҳамкорӣ ба имзо расиданд.
Пас аз анҷоми музокирот муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар назди намояндагони васоити ахбори умум изҳор доштанд: “Мулоқоту музокироти имрӯза дар фазои созанда ва дар рӯҳияи ҳамдигарфаҳмию ҳамсоягии нек баргузор гардиданд. Мо ба таври муфассал маҷмӯи масъалаҳои марбут ба муносибатҳои байнидавлатии Тоҷикистон ва Қирғизистонро баррасӣ намудем. Ин, пеш аз ҳама, имзои санади таърихӣ – Шартнома оид ба сарҳади давлатӣ – мебошад. Ҳамчунин дигар санадҳои дуҷониба қабул шуданд, ки заминаи ҳуқуқии ҳамкории ҷонибҳоро комилтар мекунанд. Дар гуфтушунидҳо мо афзалиятҳои ҳамкории муштаракро дар ояндаи наздик муайян карда, бар аҳамияти идомаи муколамаҳои мунтазами сиёсӣ дар сатҳҳои олӣ ва баланд таъкид намудем”.
Барои мо, халқи Тоҷикистон, ҳамчун қисми ҷудонашавандаи ҷомеаи ҷаҳон, мояи ифтихор ва сарбаландӣ мебошад, ки баъзе нофаҳмиҳо миёни Тоҷикистону Қирғизистон, ки як баҳси деринаи марзӣ буд ва давра ба давра ба даргириҳои мусаллаҳона табдил меёфт, бо заҳмату талошҳои Пешвои миллат ва ҳамдигарфаҳмӣ бо роҳбарияти Ҷумҳурии Қирғизистон ба таври куллӣ ҳалли худро ёфт. Сабаби аслии қазия сарҳадҳои аз замони шӯравӣ мушаххас танзимнашуда, инчунин мавзӯи манобеъи обу замин буд. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз соли 1992 дар ҳалли ин масъала талош менамуданд. Саҳмашонро дар ҳалли ин баҳс метавонем чун як амали стратегияи дарозмуддат ва талошҳои муваффақонаи дипломатӣ баррасӣ намоем. Чунки Пешвои миллат ба таҳдидҳо ба ҳаёт ва саломатӣ, фишори равонӣ, нобудшавии манзил, талафоти молу-мулкии шаҳрвандони Тоҷикиситон ва дигар мушкилоти иқтисодиву иҷтимоии онҳое, ки дар муносибати мавзеи сарҳадӣ бо Қирғизистон иқомат менамоянд, инчунин ба шиддати носолими байни миллатҳо хотима гузоштанд.
Ин амали таърихии Пешвои миллат бори дигар далели возеҳи ҷонибдории халқи Тоҷикистон аз қабули Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат” аз 14 ноябри соли 2016, № 1356 ва арзандаи ҳамагуна дастгириҳои Пешвои муаззам мебошад. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун шахсияти барҷастаи таърихии миллат, ки дар Иҷлосияи шонздаҳуми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Сарвари давлат интихоб гардида, дар бунёди низоми давлатдории Тоҷикистони соҳибистиқлол, барқарорсозии сохти конститутсионӣ, ба даст овардани сулҳу ваҳдати миллӣ саҳми беназир гузошта, тибқи Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 1994 дар асоси овоздиҳии умумихалқӣ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шуда, дар эъмори давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва иҷтимоӣ нақши бузург бозида, миллатро аз парокандагӣ, давлатро аз нестшавӣ ва халқро аз ҷанги шаҳрвандӣ раҳо намуда, дар рушди сиёсӣ, иқтисодиву иҷтимоӣ ва таърихиву фарҳангии давлати мустақили Тоҷикистон хизматҳои тақдирсоз намуда истодаанд.
Ҷумҳурии Тоҷикистон ба шарофати сиёсати хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тавонист дар даврони истиқлол на танҳо равобити судмандро бо кишварҳои хориҷ барқарор созад, балки бо пайдо намудани равиши хоси дипломатияи худ, ки бар ҳифзи манофеи миллӣ ва эҳтироми арзишҳои умумибашарӣ асос ёфтааст, ҳамчун як давлати фаъол ва таъсиргузор дар ҳалли масоили глобалӣ шинохта шавад.Ташаббусҳои байналмилалии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, дар сатҳи ҷаҳонӣ эътирофи васеъ пайдо кардаанд ва асосан ба масъалаҳои об, иқлим ва рушди устувор нигаронида шудаанд. Ин ташаббусҳо аз минбари Созмони Милали Муттаҳид пешниҳод гардида, барои ҳалли мушкилоти глобалӣ саҳми муҳим гузоштаанд:
1. Соли байналмилалии оби тоза (2003).
Дар соли 1999, зимни суханронӣ дар Иҷлосияи 54-уми Маҷмаи Умумии СММ, Пешвои миллат пешниҳод карданд, ки соли 2003 ҳамчун “Соли байналмилалии оби тоза” эълон шавад. Ин пешниҳод бо қабули қатъномаи СММ ҷонибдорӣ ёфт ва ба ҷалби таваҷҷуҳи ҷаҳон ба масъалаи дастрасӣ ба оби тоза мусоидат намуд.
2. Даҳсолаи байналмилалии “Об барои ҳаёт” (2005-2015). Дар соли 2003, дар Анҷумани сеюми ҷаҳонӣ оид ба об дар Киотои Ҷопон, Эмомалӣ Раҳмон таклиф намуданд, ки солҳои 2005-2015 ҳамчун даҳсолаи “Об барои ҳаёт” эълон гардад. Ин ташаббус аз ҷониби 140 кишвар дастгирӣ ёфт ва ба истифодаи оқилонаи захираҳои об ва ҳифзи он равона шуд.
3. Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об (2013). Бо пешниҳоди Тоҷикистон, соли 2013 аз ҷониби СММ ҳамчун “Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об” эълон гардид. Ин иқдом ҳамкориҳои байналмилалиро дар идоракунии захираҳои об тақвият бахшид.
4. Даҳсолаи байналмилалии “Об барои рушди устувор” (2018-2028). Ин ташаббус бори аввал соли 2015 дар Форуми ҷаҳонии об дар Кореяи Ҷанубӣ аз ҷониби Пешвои миллат пешниҳод шуд ва дар соли 2016 Маҷмаи Умумии СММ онро бо қатъномаи махсус қабул кард. Даҳсола ба ҳалли мушкилоти об дар доираи ҳадафҳои рушди устувор нигаронида шудааст.
5. Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо (2025) ва Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо (21 март). Бо ташаббуси Пешвои миллат, соли 2025 ҳамчун “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” эълон шуд ва 21 март Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо ном гирифт. Ин иқдом ба ҳифзи пиряхҳо ҳамчун манбаи муҳими оби тоза дар шароити тағйирёбии иқлим равона аст. Дар доираи ин ташаббус, соли 2025 дар Душанбе Конфронси байналмилалии сатҳи баланд баргузор хоҳад шуд.
Ин ташаббусҳо на танҳо эътибори Тоҷикистонро дар арсаи байналмилалӣ боло бурдаанд, балки онҳоро ҳамчун кишвари пешоҳанг дар ҳалли масъалаҳои глобалии обу иқлим муаррифӣ кардаанд. Пешвои миллат бо ин иқдомҳо нишон доданд, ки Тоҷикистон омода аст дар пешбурди рӯзномаи ҷаҳонии марбут ба захираҳои табиӣ саҳми фаъол гузорад.
Бо саъюу талошҳои пайвастаи муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон кишвари мо бо аксарияти кишвари ҷаҳон муносибатҳои дипломатӣ барқарор намуда, беш аз 180 давлат истиқлоли Ҷумҳурии Тоҷикистонро расман эътироф кардаанд. Тоҷикистон дар аксар созмонҳои минтақавӣ ва созмонҳои байналмилалӣ узвият дошта, аз арзишҳо ва манофеи миллӣ дифоъ мекунад, дар масоили ҷаҳонӣ назари худро матраҳ месозад ва пешниҳодҳои мушаххасро дар бораи ҳалли масоили мубрам ба миён мегузорад. Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамроҳ бо дигар кишварҳо дар ҳаллу фасли мушкилоти сиёсӣ, амниятӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии ҷаҳон нақшишоиставу арзанда мебозад. Ҷумҳурии Тоҷикистон дар замони истиқлол худ ҳамкории густурдаи минтақавиро воситаи муҳими ҳалли масъалаҳои иқтисодӣ, тиҷоратӣ, иҷтимоӣ, экологӣ ва таъмини амнияту субот дар Осиёи Марказӣ дониста, ҷонибдори ҳамзистии осоишта ва дӯстонаи мардумони минтақа мебошад.
Пешвои миллат дар моҳи марти соли 2013 вохӯрӣ бо кормандони дипломатии кишвар зимни ифтитоҳи бинои нави Вазорати корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар суханронии худ таъкид намуда буданд, ки «роҳбарияти давлати Тоҷикистон ҳамкории густурдаи минтақавиро воситаи муҳимтарини ҳалли масъалаҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ, экологӣ ва таъмини амнияту субот дар Осиёи Марказӣ медонад ва ин бардоштро дар амалияи сиёсии худ дар тӯли бист соли охир борҳо намоиш додааст. Мо якҷоя ва дар ҳамкории созандаву ҳусни эътимод бо якдигар метавонем бар зидди таҳдиду хатарҳои глобалии муосир дар минтақа муқовимат ва истодагарӣ намоем».
Дар Паёми соли 2019 Сарвари давлат яке аз дастовардҳои муҳими сиёсати хориҷии кишварро масъалаи барқарор гардидани ҳамкориҳои дуҷониба ва бисёрҷонибаи Тоҷикистон ва Ӯзбекистонро арзёбӣ намуда, аз ҷумла қайд намуданд, ки «соли 2018 дар муносибатҳои дуҷониба бо кишвари ҳамҷавор ва дӯсти мо – Ӯзбекистон – таҳаввулоти таърихӣ рух дод ва мо тамоми масъалаҳои ҳалталабу шиддатнокеро, ки тайи зиёда аз бист соли охир байни ду кишвар ба миён омада буданд, пурра ҳаллу фасл карда, ҳамкориҳоямонро ба сатҳи шарикии стратегӣ баровардем».Сарвари давлат 6 августи соли 2021 дар вохӯрии машваратии сарони давлатҳои Осиёи Марказӣ афзуданд, ки “мо ба ҳамкории зич дар соҳаҳои тиҷорат, истеҳсолоти саноатӣ, иқтисоди рақамӣ, инноватсия ва технологияи муосир, дар соҳаи сайёҳӣ ва таъмини амнияти озуқаворӣ, нақлиёт ва амнияти энергетикӣ омода ҳастем”. Инчунин Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон амалисозии якчанд тадбирҳои судмандро пешниҳод карда, зарурати боз ҳам вусъат додани ҳамкории тиҷоратию иқтисодӣ, аз ҷумла дар соҳаҳои саноату энергетика, нақлиёт ва коммуникатсия, тақвияти робитаҳои фарҳангиву гуманитарӣ, аз ҷумла дар соҳаи сайёҳӣ, густариши ҳамкорӣ дар бахши тандурустӣ, бахусус дар самти таъмини некуаҳволии санитарию эпидемиологии аҳолӣ, ҳамкории зичи сохторҳои амниятии кишварҳо дар муборизаи муштарак бар зидди хатару таҳдидҳои амният таъкид намуданд. Зимни суханронӣ иброз доштанд, ки дар шароити кунунӣ ҳамкории кишварҳои Осиёи Марказӣ дар мубориза бо терроризм, ифротгароӣ, зуҳуроти тундравӣ, қочоқи маводи мухаддир, ҷиноятҳои киберӣ ва ҷинояткории муташаккили фаромиллӣ, андешидани чораҳои таъхирнопазирро тақозо мекунад. Сарвари давлат соҳаҳои тиҷорату иқтисод, сармоягузорӣ, кишоварзӣ, бахшҳои гуногуни саноат, рушди инфрасохтори нақлиётию коммуникатсионӣ, истифодаи оқилонаву самараноки захираҳои обии минтақаро аз самтҳои муҳими ҳамкории кишварҳои Осиёи Марказӣ арзёбӣ намуда, ба ҳалли масъалаҳои глобалии марбут ба тағйирёбии иқлим, обшавии пиряхҳо, коҳиш додани хатарҳои офатҳои табиӣ ва таъсири пандемияи короновирус таваҷуҳи ҳозиринро ҷалб карданд.
Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бунёд ва рушди созмонҳои минтақавӣ ва байналмилалӣ низ нақши мусбат доранд. Аз ҷумла масъалаи табдили «Панҷгонаи Шанхай» ба Созмони ҳамкории Шанхай ҳангоми мулоқоти сарони давлатҳо (5 июли соли 2000) дар шаҳри Душанбе аз ҷониби муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба миён гузошта шуд. Дертар дар Шӯрои сарони давлатҳои аъзо, 15 июни соли 2001, Созмони ҳамкории Шанхай дар ҳайати Ҷумҳурии Мардумии Чин, Федератсияи Россия, Ҷумҳуриҳои Тоҷикистон, Ӯзбекистон, Қазоқистон ва Қирғизистон ташкил шуд. Аз замони узвият дар созмони мазкур Ҷумҳурии Тоҷикистон корҳои зиёди назаррасеро ба сомон расонидааст. Аз ҷумла раёсати Созмонро дар солҳои 2008 ва 2014 ба уҳда дошта, дар баробари ин, солҳои 2006 – 2010 ва 2018 раёсати Шӯрои сарони ҳукуматҳои давлатҳои аъзои СҲШ ба зиммаи Ҷумҳурии Тоҷикистон вогузор шуда буд. Соли 2021 ҷаласаи ҷашнии сарони кишварҳои аъзои Созмони ҳамкориҳои Шанхай дар шаҳри Душанбе таҳти раёсати Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор гардид.
6 августи соли 2021 дар асоси Қарори муштараки сарони давлатҳои Осиёи Марказӣ дар шаҳри Туркманбошии Ҷумҳурии Туркманистон Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни вохӯрии машваратии сарони давлатҳои Осиёи Марказӣ (Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, Президенти Ҷумҳурии Қазоқистон Қосим-Жомарт Токаев, Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон Садир Жапаров, Президенти Ҷумҳурии Ӯзбекистон Шавкат Мирзиёев ва Президенти Туркманистон Гурбонгулӣ Бердимуҳаммадов) нахустин бо мукофоти нави олӣ – “Нишони фахрии сарони давлатҳои Осиёи Марказӣ” барои хизматҳои шоиста дар рушди муносибатҳои дӯстӣ, ҳамсоягии нек, ҳамдигарфаҳмӣ ва ҳамкории давлатҳои Осиёи Марказӣ, таҳкими сулҳу амният дар минтақа, пешбурди манфиатҳо ва ибтикоротимуштараки кишварҳои минтақа дар арсаи байналмилалӣ сарфароз гардонида шуданд.
Имрӯз мусаллам аст, ки обрӯ ва нуфузи байналмилалии Тоҷикистон самараи талоши пайгирона ва хастагинопазири Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аст. Тоҷикистон ба узвияти созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ пазируфта шуда, аз минбари онҳо ташаббусу ибтикорҳои созандаи Президенти кишвар ҷиҳати ҳалли мушкилоти ҷаҳону минтақа, аз ҷумла дар бахши мубориза бар зидди терроризму ифротгароӣ, маводди мухаддир, ҷиноятҳои муташаккилонаи фаромиллӣ, масъалаҳои экологӣ ва амсоли он, ба самъи ҷаҳониён ироа мегарданд.Махсусан силсилаи ташаббусҳои Пешвои миллат дар робита ба ҳалли мушкилоти об дар миқёси ҷаҳон, бо таваҷҷуҳ ба аҳамияти мавзӯъ, боиси ба гунаи хосса муаррифӣ шудани Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ гардид.
Фаъолияти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун ходими намунавии сиёсии сатҳи байналмилалӣ бо чандин мукофотҳои байналмилалӣ қадрдонӣ шудааст. Аз ҷумла бо Ҷоизаи сулҳи Созмони Милали Муттаҳид, Нишони фахрии Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил барои саҳми бузург дар таҳким ва рушди Иттиҳод, дӯстӣ, ҳамсоягии нек, ҳамдигарфаҳмӣ ва ҳамкории судманд дар доираи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил, Медали тиллои Федератсияи байналмилалии сулҳ ва ризоият “Ба ифтихори таҳкими сулҳ ва ризоияти байни мардумон” ва бо орден, медал, нишонҳои зиёди давлатҳои алоҳидаву созмонҳои минтақавию байналмилалӣ.
Бо таҳлили воқеияти болозикр бо далел гуфта метавонем, ки мактаби давлатдории муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои сарони давлатҳои Осиёи Марказӣ ва ҷаҳон намунаи ибрат гаштааст.
САНГИНЗОДА ДОНИЁР ШОМАҲМАД – доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессори кафедраи ҳуқуқи соҳибкорӣ ва тиҷорати факултети ҳуқуқшиносии Донишгоҳи милии Тоҷикистон